Limonium Mill.

Descripción

LimoniumPlantas herbáceas perennes, raramente anuales, o matorrales enanos. Cepa muy corta e indivisa o larga y densamente ramificada.

Hojas siempre presentes –excepto en L. ferulaceum–, en roseta basal o en disposición helicoidal en la cepa, generalmente de margen entero, a veces de liradas a aserradas (L. sinuatum, L. lobatum), de orbiculares y pecioladas a estrechamente lineares y subsésiles; hojas caulinares generalmente escamosas.

Escapo normalmente de erecto a ascendente, simple o ramificado simpódicamente; ramificación que va desde casi la base del escapo hasta el ápice de éste. Ramas dispuestas uni o bilateralmente, más raramente en hélice, todas fértiles o, en su compañía, estériles, en mayor o menor número. Inflorescencia en panícula, de varios tipos (fig. 1).
Espigas generalmente terminales, laxas o densas, formadas por un número variable de espiguillas –excepto en L. diffusum y L. ferulaceum, los cuales tienen una sola espiguilla por espiga–. Espiguillas uni o multifloras, rodeadas de 3 brácteas, unilaterales cuando las espigas son patentes y frecuentemente bilaterales en espigas erectas. Bráctea externa (auténtica bráctea) generalmente triangular-ovada, con margen membranáceo-blanquecino más o menos ancho y parte central algo carnosa. Bráctea media (originada por la soldadura de dos hojillas adaxiales) generalmente de obovada a elíptica, membranácea, con ápice redondo o asimétricamente bilobulado. Bráctea interna (bráctea de la primera flor) ovada, de elíptica a redondeada, de margen más o menos ancho, membranáceo-blanquecino, con su parte central carnosa terminada en un ápice que casi llega hasta el margen. Bractéolas (brácteas de las flores siguientes) de ligeramente obovadas a ovales, membranáceas.
Cáliz formado por la unión de 5 sépalos, tubular, cónico o infundibuliforme, con 5 costillas; limbo membranáceo, frecuentemente doblado, a veces más o menos profundamente rasgado entre las costillas después de la antesis, en general con 5 dientes, raramente con 10.
Corola formada por 5 pétalos, libres –excepto en L. ferulaceum y L. diffusum–, de cuneados a espatulados, con ápice casi siempre emarginado, más largos que el cáliz, blancos, purpúreos o violetas.
Estambres 5, epipétalos, soldados a los pétalos en la base de éstos.
Ovario unilocular, carpelos 5; estilos 5, libres, fibroso-cilíndricos; estigmas dimorfos, con aspecto de mazorca de maíz o papilosos.

Fruto monospermo. Polen reticulado, dimorfo, con retículo de diferente tamaño, colpos 3-4(5).

Distribución

Género cosmopolita integrado por más de 400 especies. Parece tener un centro de diversificación en el W de la región mediterránea y otro en las estepas asiáticas. Sus especies suelen ocupar áreas pequeñas y aisladas, sobre substratos salinos –marjales, lagunas interiores, litorales rocosos–, yesosos o suelos muy áridos.

Curiosidades

En las especies de Limonium se aprecia una extraordinaria variabilidad intraespecífica a causa de los fenómenos de hibridación y apomixis. En las estirpes de Baleares es más frecuente encontrar, junto a las referidas formas híbridas, otras originadas por retrocruzamiento de la primera generación híbrida con uno o ambos progenitores.

Como consecuencia de todo ello, la determinación de las plantas en este género es difícil, por lo que se recomienda que se estudien siempre ejemplares en flor o con fruto y que, además de los caracteres de la clave, se usen siempre todos los de la descripción. Al intentar determinar una forma híbrida, de caracteres intermedios, se llegará probablemente por la clave a uno de sus progenitores. Las fórmulas híbridas –con el nombre de la notoespecie, si lo hay– se encuentran en el apartado observaciones de cada una de las especies progenitoras y, después de otros comentarios, se describen brevemente los referidos híbridos. En el caso de que no se encuentre alguna de las susodichas descripciones, ésta ha de buscarse en el correspondiente apartado de la otra especie progenitora.

Clasificación y especies de Limonium

Puedes consultar información de 66 especies.

EspecieNombre comúnTipoProtección
Limonium algarvenseLimonium algarvense Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium angustebracteatumLimonium angustebracteatum Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Endemismo ibérico
Limonium aragonenseLimonium aragonense Font Quer (Debeaux)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Especie autóctona
Limonium arborescensLimonium arborescens (Brouss.) Kuntze
Chloroplastida - Plumbaginaceae
SiemprevivaEspecie autóctonaUICN escala NT
LESRPE
Limonium bellidifoliumLimonium bellidifolium Dumort. (Gouan)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium binervosumLimonium binervosum (G.E. Sm.) C.E. Salmon
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Especie autóctona
Limonium binervosum agg.Limonium binervosum agg.
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium caesiumLimonium caesium Kuntze (Girard)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium carolinianumLimonium carolinianum Britton (Walter)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium carthaginenseLimonium carthaginense C.E.Hubb. & Sandwith (Rouy)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium catalaunicumLimonium catalaunicum Pignatti (Willk. & Costa)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Especie autóctona
Limonium cofrentanumLimonium cofrentanum Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium cossonianumLimonium cossonianum Kuntze
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium costaeLimonium costae Pignatti (Willk.)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Especie autóctona
Limonium delicatulumLimonium delicatulum Kuntze (Girard)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium dendroidesLimonium dendroides Svent.
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Siempreviva GiganteEspecie autóctonaUICN escala CR
LESRPE
Limonium dichotomumLimonium dichotomum (Cav.) Kuntze
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Endemismo ibérico
Limonium dodartiiLimonium dodartii Kuntze (Girard)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Especie autóctonaLESRPE
Limonium echioidesLimonium echioides Mill. (L.)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium erectumLimonium erectum Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium esteveiLimonium estevei Fern.Casas
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium eugeniaeLimonium eugeniae Sennen
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium fruticansLimonium fruticans (Webb) Kuntze
Chloroplastida - Plumbaginaceae
SiemprevivaEspecie autóctonaUICN escala EN
LESRPE
Limonium furfuraceumLimonium furfuraceum Kuntze (Lag.)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium geronenseLimonium geronense Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Especie autóctonaLESRPE
Limonium gibertiiLimonium gibertii Sennen (Sennen)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium girardianumLimonium girardianum Fourr. (Guss.)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium hibericumLimonium hibericum Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium humileLimonium humile Mill.
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Acelga saladaEspecie autóctona
Limonium insigneLimonium insigne (Coss.) Kuntze
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Siempreviva de saladar
Limonium latebracteatumLimonium latebracteatum Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium lobatumLimonium lobatum (L. fil.) Chaz.
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium lobetanicumLimonium lobetanicum Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium longibracteatumLimonium longibracteatum Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium magallufianumLimonium magallufianum L.Llorens
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Especie autóctonaLESRPE
Limonium majoricumLimonium majoricum Pignatti
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Especie autóctonaLESRPE
Limonium majusLimonium majus Erben (Boiss.)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium malacitanumLimonium malacitanum B.Diez
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Endemismo ibéricoLESRPE
Limonium minusLimonium minus Erben (Boiss.)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium minutumLimonium minutum (L.) Chaz.
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Endemismo ibérico
Limonium narbonenseLimonium narbonense Mill.
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium occidentaleLimonium occidentale Kuntze (Lloyd)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium ovalifoliumLimonium ovalifolium (Poir.) Kuntze
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Especie autóctonaUICN escala DD
LESRPE
Limonium parvibracteatumLimonium parvibracteatum Pignatti
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium pauiLimonium paui Cámara & Sennen
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium pectinatumLimonium pectinatum Kuntze
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium pereziiLimonium perezii (Stapf) F.T.Hubb. ex L.H.Bailey
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Siempreviva de MascaEspecie extraibéricaUICN escala VU
LESRPE
Limonium perplexum Limonium perplexum L.Sáez & Rosselló
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Especie autóctonaLESRPE
Limonium preauxiiLimonium preauxii (Webb & Berthel.) Kuntze
Chloroplastida - Plumbaginaceae
SiemprevivaEspecie autóctonaUICN escala EN
LESRPE
Limonium pseudodictyocladum Limonium pseudodictyocladum (Pignatti) L.Llorens
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Especie autóctonaLESRPE
Limonium revolutumLimonium revolutum Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium ruiziiLimonium ruizii Fern.Casas (Font Quer)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Especie autóctona
Limonium santapolenseLimonium santapolense Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium sinuatumLimonium sinuatum (L.) Mill.
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Siempreviva azul
Limonium spectabileLimonium spectabile (Svent.) Kunkel & Sunding
Chloroplastida - Plumbaginaceae
SiemprevivaEspecie autóctonaUICN escala CR
LESRPE
Limonium stenophyllumLimonium stenophyllum Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Endemismo ibérico
Limonium subglabrumLimonium subglabrum Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium sucronicumLimonium sucronicum Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium supinumLimonium supinum Pignatti (Girard)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium sventeniiLimonium sventenii A.Santos & M.Fernández
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Siempreviva AzulEspecie autóctonaUICN escala CR
LESRPE
Limonium thinienseLimonium thiniense Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium toletanumLimonium toletanum Erben
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium tournefortiiLimonium tournefortii Erben (Boiss.)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Limonium viciosoiLimonium viciosoi Erben (Pau)
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Especie autóctona
Limonium vigoi Limonium vigoi L.Sáez, Curcó & Rosselló
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Especie autóctonaLESRPE
Limonium vulgareLimonium vulgare Mill.
Chloroplastida - Plumbaginaceae
Acelga saladaEspecie autóctona

Bibliografía y más información

Artículo científico

Libro

  • Castroviejo Bolibar, Santiago & al. (eds.). Flora iberica. [...] Vol. II. Platanaceae-Plumbaginaceae (partim), 1990.