Cistaceae

Nomenclatura

Nombre común
cistáceas

Descripción

CistaceaeLa familia de las cistáceas está formada por árboles, sufrútices o hierbas perennes o anuales.

Las hojas son generalmente opuestas, alternas en alguna ocasión, simples, enteras, con o sin estípulas.

Las flores son regulares y hermafroditas, hipoginas, solitarias, pero más frecuentemente agrupadas en inflorescencias cimosas, a menudo con aspecto de racimo y otras con aspecto de umbelas o corimbos, terminales o axilares. El cáliz consta de 3 a 5 sépalos imbricados, en ocasiones en 2 verticilos, siendo los externos un epicaliz que en ocasiones puede tener las piezas muy pequeñas, bracteiformes, o incluso pueden faltar. La corola tiene 5 pétalos, sin uña, de prefloración corrugada, que se caen pronto. El androceo está formado por numerosos estambres libres, que se insertan en la parte externa de un disco nectarífero más o menos anular. El gineceo consta de 3 - 5 carpelos concrescentes en un ovario unilocular o de 3 - 5 lóculos incompletos; estigma entero, con la base más o menos lobulada.

El fruto es una cápsula que se abre por 3 - 5 valvas, con numerosas semillas pequeñas.

Distribución

Está formada por 8 géneros con unas 200 especies –la mitad de ellas pertenecen al género Helianthemum Mill.– que se distribuyen por las zonas templadas del Hemisferio Norte y América austral. El principal centro de diversificación es la región mediterránea.

Clave de identificación de especies


1. Estambres externos estériles, moniliformes -a veces son poco conspicuos e incluso pueden faltar-; rudimentos seminales anátropos o hemianátropos; semillas con rafe muy aparente -> Fumana
 -  Estambres todos fértiles; rudimentos seminales ortótropos; semillas sin rafe -> 2

2. Hierbas anuales -> 3
 -  Sufrútices, arbustos o hierbas perennes lignificadas en la base -> 4

3. Hojas basales y medias con 3 nervios principales; estigma sentado o casi -> Xolantha
 -  Hojas basales y medias con solo 1 nervio principal; estilo conspicuo -> Helianthemum

4. Cápsula, y ovario, con 5 ó 6-12 lóculos, dehiscente en 5 ó 6-12 valvas; sépalos externos subiguales o mayores que los sépalos internos o inexistentes; hojas sin estípulas -> Cistus
 -  Cápsula, y ovario, con 3 lóculos, dehiscente en 3 valvas; sépalos externos mucho menores que los internos o inexistentes; hojas con o sin estípulas -> 5

5. Hierbas de cepa leñosa, con roseta de hojas basales en la antesis; estigma sentado o casi -> Xolantha
 -  Arbustos o sufrútices de tallos más o menos lignificados -a veces hierbas solo leñosas en la base-, sin roseta de hojas; estilo largo, geniculado o sigmoideo en la base, corto o inconspicuo -> 6

6. Sépalos 3; hojas sin estípulas -> Halimium
 -  Sépalos 5, los 2 externos mucho menores; hojas con o sin estípulas -> 7

7. Estilo largo, geniculado o sigmoideo en la base; sépalos internos, en general, con 3-5 nervios, muy marcados, en forma de costilla; hojas con o sin estípulas -> Helianthemum
 -  Estilo corto, recto; sépalos internos de nervadura poco conspicua; hojas sin estípulas -> Halimium

Clasificación y especies de Cistaceae

Puedes consultar información de 118 especies.

EspecieNombre comúnTipoProtección
Género Cistus
Cistus albidusCistus albidus L.
Chloroplastida - Cistaceae
Estepa blanca
Cistus chinamadensisCistus chinamadensis Bañares & P.Romero
Chloroplastida - Cistaceae
JaraEspecie autóctonaUICN escala EN
LESRPE
Cistus clusiiCistus clusii Dunal
Chloroplastida - Cistaceae
Romero macho
Cistus clusii subsp. clusiiCistus clusii subsp. clusii Dunal
Chloroplastida - Cistaceae
Cistus clusii subsp. multiflorusCistus clusii subsp. multiflorus Demoly
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Cistus creticusCistus creticus L.
Chloroplastida - Cistaceae
Cistus crispusCistus crispus L.
Chloroplastida - Cistaceae
Jaguarzo merino
Cistus heterophyllusCistus heterophyllus Desf.
Chloroplastida - Cistaceae
Especie autóctonaLESRPE
Cistus heterophyllus subsp. carthaginensisCistus heterophyllus subsp. carthaginensis (Pau) M.B. Crespo & Mateo
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Cistus hybridusCistus hybridus Pourr.
Chloroplastida - Cistaceae
Cistus incanusCistus incanus L.
Chloroplastida - Cistaceae
Especie extraibérica
Cistus inflatusCistus inflatus Pourr. ex Demoly
Chloroplastida - Cistaceae
Cistus ladaniferCistus ladanifer L.
Chloroplastida - Cistaceae
Jara pringosaEspecie autóctona
Cistus ladanifer subsp. africanusCistus ladanifer subsp. africanus Dans.
Chloroplastida - Cistaceae
Cistus ladanifer subsp. ladaniferCistus ladanifer subsp. ladanifer L.
Chloroplastida - Cistaceae
Cistus ladanifer subsp. sulcatusCistus ladanifer subsp. sulcatus (Demoly) P. Monts.
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Cistus laurifoliusCistus laurifolius L.
Chloroplastida - Cistaceae
Jara blanca
Cistus libanotisCistus libanotis L.
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibéricoUICN escala LC
Cistus monspeliensisCistus monspeliensis L.
Chloroplastida - Cistaceae
Jaguarzo negroEspecie autóctonaUICN escala LC
Cistus populifoliusCistus populifolius L.
Chloroplastida - Cistaceae
Jara cerval
Cistus populifolius subsp. majorCistus populifolius subsp. major (Dunal) Heywood
Chloroplastida - Cistaceae
Cistus populifolius subsp. populifoliusCistus populifolius subsp. populifolius L.
Chloroplastida - Cistaceae
Cistus psilosepalusCistus psilosepalus Sweet
Chloroplastida - Cistaceae
CarpazoEspecie autóctonaUICN escala LC
Cistus purpureusCistus purpureus Lam.
Chloroplastida - Cistaceae
Especie extraibérica
Cistus revoliiCistus revolii H.J.Coste & Soulié
Chloroplastida - Cistaceae
Especie extraibérica
Cistus revolii nothosubsp. grandiflorusCistus revolii nothosubsp. grandiflorus (Demoly) Demoly
Chloroplastida - Cistaceae
Especie extraibérica
Cistus salviifoliusCistus salviifolius L.
Chloroplastida - Cistaceae
Jara negra
Cistus verguiniiCistus verguinii H.J.Coste
Chloroplastida - Cistaceae
Especie extraibérica
Género Fumana
Fumana baeticaFumana baetica Güemes
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Fumana ericifoliaFumana ericifolia Wallr.
Chloroplastida - Cistaceae
Fumana ericoidesFumana ericoides (Cav.) Gand.
Chloroplastida - Cistaceae
Fumana fontanesiiFumana fontanesii Clauson
Chloroplastida - Cistaceae
Fumana hispidulaFumana hispidula Loscos & J. Pardo
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Fumana juniperinaFumana juniperina (Lag. ex Dunal) Pau
Chloroplastida - Cistaceae
Fumana lacidulemiensisFumana lacidulemiensis Güemes
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Fumana laevipesFumana laevipes (L.) Spach
Chloroplastida - Cistaceae
Fumana laevisFumana laevis (Cav.) Pau
Chloroplastida - Cistaceae
Tomillo morisco
Fumana paradoxaFumana paradoxa Heywood
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Fumana procumbensFumana procumbens (Dunal) Gren. & Godr.
Chloroplastida - Cistaceae
Jarilla rastrera
Fumana scopariaFumana scoparia Pomel
Chloroplastida - Cistaceae
Fumana thymifoliaFumana thymifolia (L.) Spach
Chloroplastida - Cistaceae
Género Halimium
Halimium atriplicifoliumHalimium atriplicifolium Spach (Lam.)
Chloroplastida - Cistaceae
Halimium calycinumHalimium calycinum (L.) K. Koch
Chloroplastida - Cistaceae
Halimium halimifoliumHalimium halimifolium (L.) Willk. in Willk. & Lange
Chloroplastida - Cistaceae
Jaguarzo blanco
Halimium lasianthumHalimium lasianthum Spach (Lam.)
Chloroplastida - Cistaceae
Halimium lasianthum subsp. alyssoidesHalimium lasianthum subsp. alyssoides (Lam.) Greuter
Chloroplastida - Cistaceae
Carpanzo
Halimium ocymoidesHalimium ocymoides (Lam.) Willk. in Willk. & Lange
Chloroplastida - Cistaceae
Halimium umbellatumHalimium umbellatum (L.) Spach
Chloroplastida - Cistaceae
Ardivieja
Halimium umbellatum subsp. umbellatumHalimium umbellatum subsp. umbellatum (L.) Spach
Chloroplastida - Cistaceae
Especie autóctona
Halimium umbellatum subsp. viscosumHalimium umbellatum subsp. viscosum (Willk.) O. Bolòs & Vigo
Chloroplastida - Cistaceae
Especie autóctona
Halimium verticillatumHalimium verticillatum (Brot.) Sennen
Chloroplastida - Cistaceae
Especie autóctonaUICN escala DD
Género Helianthemum
Helianthemum aegyptiacumHelianthemum aegyptiacum (L.) Mill.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum almerienseHelianthemum almeriense Pau
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum alypoidesHelianthemum alypoides Losa & Rivas Goday
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibéricoUICN escala VU
LESRPE
Helianthemum angustatumHelianthemum angustatum Pomel
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum apenninumHelianthemum apenninum (L.) Mill.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum apenninum subsp. apenninumHelianthemum apenninum subsp. apenninum (L.) Mill.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum apenninum subsp. cantabricumHelianthemum apenninum subsp. cantabricum (M. Laínz) G. López
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum apenninum subsp. cavanillesianumHelianthemum apenninum subsp. cavanillesianum (M. Laínz) G. López
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum apenninum subsp. esteveiHelianthemum apenninum subsp. estevei (Peinado & Mart. Parras) G. López
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum apenninum subsp. stoechadifoliumHelianthemum apenninum subsp. stoechadifolium (Brot.) Samp.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum apenninum subsp. suffruticosumHelianthemum apenninum subsp. suffruticosum (Boiss.) G. López
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum apenninum subsp. urrielenseHelianthemum apenninum subsp. urrielense (M. Laínz) G. López
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum asperumHelianthemum asperum Lag.
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum bramwelliorumHelianthemum bramwelliorum Marrero Rodr.
Chloroplastida - Cistaceae
Especie autóctonaLESRPE
Helianthemum bystropogophyllumHelianthemum bystropogophyllum Svent.
Chloroplastida - Cistaceae
Turmero PeludoEspecie autóctonaUICN escala CR
LESRPE
Helianthemum canadenseHelianthemum canadense Michx. (L.)
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum canumHelianthemum canum Baumg. (L.)
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum canum subsp. piloselloidesHelianthemum canum subsp. piloselloides O.Bolòs & Vigo (Lapeyr.)
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum caput-felisHelianthemum caput-felis Boiss.
Chloroplastida - Cistaceae
Especie autóctonaUICN escala EN
LESRPE
Helianthemum cinereumHelianthemum cinereum (Cav.) Pers.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum cinereum subsp. cinereumHelianthemum cinereum subsp. cinereum (Cav.) Pers.
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum cinereum subsp. guadiccianumHelianthemum cinereum subsp. guadiccianum (Font Quer & Rothm.) G. López
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum cinereum subsp. hieronymiHelianthemum cinereum subsp. hieronymi (Sennen) G. López
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum cinereum subsp. rotundifoliumHelianthemum cinereum subsp. rotundifolium (Dunal) Greuter & Burdet
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum gonzalezferreri   Helianthemum gonzalezferreri Marrero Rodr.
Chloroplastida - Cistaceae
Especie autóctonaLESRPE
Helianthemum guerraeHelianthemum guerrae Sánchez-Gómez, J.S.Carrion & M.Á.Carrión
Chloroplastida - Cistaceae
Especie autóctonaUICN escala EN
Helianthemum hirtumHelianthemum hirtum (L.) Mill.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum inaguaeHelianthemum inaguae Marrero Rodr., Gonz.-Mart. & Gonz.-Art.
Chloroplastida - Cistaceae
Especie autóctonaLESRPE
Helianthemum juliaeHelianthemum juliae Wildpret
Chloroplastida - Cistaceae
Especie autóctonaLESRPE
Helianthemum ledifoliumHelianthemum ledifolium (L.) Mill.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum marifoliumHelianthemum marifolium (L.) Mill.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum marifolium subsp. andalusicumHelianthemum marifolium subsp. andalusicum (Font Quer & Rothm.) G. López
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum marifolium subsp. conquenseHelianthemum marifolium subsp. conquense Borja & Rivas Goday
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum marifolium subsp. frigidulumHelianthemum marifolium subsp. frigidulum (Cuatrec.) G. López
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum marifolium subsp. marifoliumHelianthemum marifolium subsp. marifolium (L.) Mill.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum marifolium subsp. molleHelianthemum marifolium subsp. molle (Cav.) G. López
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum marifolium subsp. origanifoliumHelianthemum marifolium subsp. origanifolium (Lam.) G. López
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum neopiliferumHelianthemum neopiliferum Muñoz Garm. & C. Navarro
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum nummulariumHelianthemum nummularium (L.) Mill.
Chloroplastida - Cistaceae
PerdigueraEspecie autóctona
Helianthemum oelandicumHelianthemum oelandicum (L.) Dum.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum oelandicum subsp. alpestreHelianthemum oelandicum subsp. alpestre (Jacq.) Ces.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum oelandicum subsp. incanumHelianthemum oelandicum subsp. incanum (Willk.) G. López
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum oelandicum subsp. italicumHelianthemum oelandicum subsp. italicum (L.) Ces.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum origanifoliumHelianthemum origanifolium Pers. (Lam.)
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum pannosumHelianthemum pannosum Boiss.
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum papillareHelianthemum papillare Boiss.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum pilosumHelianthemum pilosum Pers. (L.)
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum polygonoidesHelianthemum polygonoides Peinado, Mart. Parras, Alcaraz & Espuelas
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum rothmaleriHelianthemum rothmaleri
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum salicifoliumHelianthemum salicifolium (L.) Mill.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum sanguineumHelianthemum sanguineum (Lag.) Lag.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum squamatumHelianthemum squamatum (L.) Dum.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum syriacumHelianthemum syriacum (Jacq.) Dum.
Chloroplastida - Cistaceae
Hieba sana
Helianthemum teneriffaeHelianthemum teneriffae Coss.
Chloroplastida - Cistaceae
JarillaEspecie autóctonaUICN escala CR
LESRPE
Helianthemum tinetenseHelianthemum tinetense M. Mayor López & M. Fernández Benito
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum villosumHelianthemum villosum Thibaud
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum violaceumHelianthemum violaceum (Cav.) Pers.
Chloroplastida - Cistaceae
Perdiguera blanca
Helianthemum viscariumHelianthemum viscarium Boiss. & Reut.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum viscidulumHelianthemum viscidulum Boiss.
Chloroplastida - Cistaceae
Helianthemum viscidulum subsp. raynaudiiHelianthemum viscidulum subsp. raynaudii (Ortega Oliv., Romero García & C. Morales) G. López
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Helianthemum viscidulum subsp. viscidulumHelianthemum viscidulum subsp. viscidulum Boiss.
Chloroplastida - Cistaceae
Endemismo ibérico
Género Tuberaria
Tuberaria echioidesTuberaria echioides Willk. (Lam.)
Chloroplastida - Cistaceae
Tuberaria globulariifoliaTuberaria globulariifolia (Lam.) Willk.
Chloroplastida - Cistaceae
Mirasol ásperoEndemismo ibérico
Tuberaria guttataTuberaria guttata (L.) Fourr.
Chloroplastida - Cistaceae
Tuberaria inconspicuaTuberaria inconspicua Willk. (Pers.)
Chloroplastida - Cistaceae
Tuberaria lignosaTuberaria lignosa (Sweet) Samp.
Chloroplastida - Cistaceae
Hierba turmera
Tuberaria macrosepalaTuberaria macrosepala Willk. (Coss.)
Chloroplastida - Cistaceae

Bibliografía y más información

Artículo científico

Libro